Violence Of Tone

De frase bleef vervolgens door mijn hoofd gaan, zodanig dat ik besloot deze verder uit te werken. Wat voor betekenis zou verborgen liggen in deze combinatie van termen? Het lijkt erop dat ik 'geweld' nogal ruim heb opgevat, als 'iets dat iemand tegen zijn zin wordt aangedaan; een onplezierige en onverwachte inbreuk op de privé-sfeer.' Maar hoe gewelddadig is zulk retorisch geweld in vergelijking met de reële, fysieke schending van een persoon? Het concept 'toon' heeft van zichzelf eveneens gewelddadige aspecten. Het woord kan worden herleid tot een Grieks werkwoord dat 'strekken, uitrekken, strak trekken, spannen' betekent.

Het geeft een goede indruk van de werking van onze stembanden. Naar analogie van zijn betekenis in de taal en de muziek, is het begrip in de loop der tijd verruimd om ook 'tonaliteiten' in andere culturele verschijnselen aan te geven: nuances die communicatief en betekenisvol zijn, maar moeilijk systematisch te definiëren blijken. Toon is een uitgesproken fysieke eigenschap van spraak. Het is daarom verassend dat taalkundigen 'intonatie' meestal pas in een laat stadium in de studie van taal hebben betrokken - als een decoratief aspect - terwijl het evengoed als één van de fundamenten van taal kan worden beschouwd. In de beeldende kunst wordt toon vaak geassocieerd met algemene vaagheid. Het bestrijkt de oppervlakte én de essentie van een kunstwerk. Het verwijst naar het geheel én de delen van een oeuvre. Het kan zowel direct bevat worden als volkomen ongrijpbaar blijven.

The Violence of Tone is geen thematentoonstelling. Het houdt zich niet bezig met vragen en antwoorden, noch met courante vraagstukken of standpunten. Ik heb echter wel een aantal mogelijke thematische uitwerkingen van dit onderwerp genoteerd - een onderwerp dat niettemin zijn raadselachtigheid behoudt: 'Toon als intensiteit'. Toon is de voorkeurscode voor het uitdrukken van de waarneming van details en van emotionele nuances. Hoe geconcentreerder deze informatie wordt overgebracht, des te complexer de boodschap, en des te ingewikkelder het is om deze te ontcijferen. 'Toon als onderscheid'. De verschillen tussen de disciplines in de artistieke of intellectuele sfeer worden vaak gecreëerd en benadrukt door nuances in toon. Hoe beroepsbeoefenaars praten over wat zij doen verduidelijkt wie zij zijn en in welke discipline zij werkzaam zijn, eerder dan wat zij in feite doen. 'Toon als onderneming'.

Toon heeft belangrijke non-analytische aspecten. Toon is activiteit, spanning, energie. Een juist begrip van toon is meer een kwestie van een zaak in zijn geheel waarnemen dan van deze uitpluizen in onderdelen. 'Toon als macht'. Toon is meer dan enkel een communicatiemiddel. Het is een kracht op zichzelf, evengoed een werktuig van orde als van chaos. Toon kan de gevestigde orde zowel ondermijnen als ondersteunen.

The Violence of Tone is een tentoonstelling over wat algemeen wordt aangeduid met 'emotionele intelligentie'. Het beoogt zowel sensueel als cerebraal te zijn, zowel instinctief als intellectueel.

Met dank aan
The ex Amsterdam City Council; Mondriaan Foundation and Zeeburg Local Council (Amsterdam); Office for Contemporary Art Norway (Oslo); Moderna Museet (Stockholm); Icelandic Ministry of Education and Culture (Reykjavik).